Thiền là phương pháp thực hành giúp rèn luyện thân – tâm được ứng dụng rộng rãi trong Phật giáo và đời sống hiện đại để giảm stress và cải thiện sức khỏe tinh thần. Bạn đọc có thể tìm hiểu cụ thể về thiền là gì, lợi ích của thiền và các loại hình thiền phổ biến trong bài viết Shan Healing chia sẻ ngay dưới đây.
Thiền là gì?
Thiền, hay dhyāna trong tiếng Phạn là một phương pháp chữa lành, rèn luyện tâm trí với mục đích rèn luyện sự chú ý và nâng cao nhận thức. Để dễ hiểu, tâm trí mình liên tục có những dòng suy nghĩ khác nhau xuất hiện, từ suy nghĩ, cảm xúc, và lo toan. Và việc thực hành thiền sẽ giúp bạn quan sát những dòng suy nghĩ đó một cách thầm lặng và không có bất kỳ sự phán xét nào, từ đó dần dần đưa tâm trí trở về trạng thái tĩnh lặng và bình ổn hơn.
Đây là phương pháp hữu hiệu để bạn học cách sống trọn vẹn cho hiện tại thay vì mải lo nghĩ đến những sự việc đã rồi trong quá khứ hay những điều chưa diễn ra trong tương lai.
Nguồn gốc và lịch sử thiền
Hành trình của thiền định trải dài hàng ngàn năm, bắt nguồn từ những triết lý cổ xưa và phát triển thành một phương pháp được công nhận trên toàn cầu.
Những ghi chép sơ khai nhất về thiền định xuất hiện trong các bộ kinh Vệ-đà của Ấn Độ giáo cổ đại, khoảng 1500 năm trước Công nguyên và đóng vai trò trung tâm trong nhiều trường phái triết học Ấn Độ, đặc biệt là trong Phật giáo và Ấn Độ giáo.
Các phương pháp thiền định dần được các học giả và nhà thực hành tâm linh giới thiệu đến phương Tây vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Tuy nhiên, phải đến nửa sau thế kỷ 20 thì thiền mới thật sự lan rộng và trở nên phổ biến như hiện tại.
Những lợi ích quan trọng của thiền đối với sức khỏe
Việc thực hành thiền định thường xuyên và đều đặn mang lại nhiều lợi ích tốt cho sức khỏe, giúp bạn nâng cao chất lượng cuộc sống. Một vài lợi ích nổi bật nhất có thể kể đến như:
Giảm căng thẳng và lo âu
Thiền có tác dụng giúp làm giảm nồng độ cortisol – một loại hormone gây căng thẳng. Nhờ đó mà tình trạng căng thẳng và lo âu của bạn được cải thiện rõ rệt, tinh thần trở nên thư giãn, thoải mái hơn. Điều này giúp bạn tránh được nguy cơ rơi vào trạng thái stress hay mắc phải chứng rối loạn lo âu.
Cải thiện giấc ngủ
Cải thiện và nâng cao chất lượng giấc ngủ cũng là một trong những lợi ích lớn mà thiền định mang lại. Khi thực hành thiền đều đặn khoảng 20 – 30 phút trước khi ngủ sẽ làm dịu tâm trí, giảm bớt lo lắng, từ đó giúp bạn dễ đi vào giấc ngủ và có một giấc ngủ sâu hơn.
Tăng cường khả năng tập trung và nhận thức
Cuộc sống hiện đại có quá nhiều thứ khiến tâm trí bị sao nhãng, và thiền định là phương pháp bạn không thể bỏ qua để rèn luyện khả năng tập trung cho trí não. Khi thiền, mọi sự chú ý đều tập trung vào từng hơi thở, bất kỳ một ý nghĩ nào xen ngang cũng được tâm trí nhẹ nhàng gạt bỏ để trở về với hơi thở. Chính sự lặp đi lặp lại này đang rèn luyện cho tâm trí của bạn khả năng tập trung cao độ trong thời gian dài vô cùng hiệu quả.
Hỗ trợ sức khỏe tâm thần
Ngoài tác dụng giúp làm giảm lo âu, stress thì thiền còn mang đến những tác dụng tích cực trong việc hỗ trợ điều trị trầm cảm và chữa lành tâm hồn. Lý do cho điều này là bởi khi thiền, người thực hành sẽ nhận diện được những suy nghĩ tiêu cực của họ và tìm cách loại bỏ chúng.
Bên cạnh đó, thiền cũng giúp nuôi dưỡng những cảm xúc tích cực, từ đó mang lại cảm giác bình yên và hài lòng từ bên trong nội tâm của mỗi người.
Phát triển lòng từ bi và quan hệ xã hội
Một số loại thiền như thiền từ tâm tập trung vào việc nuôi dưỡng lòng yêu thương và sự tử tế đối với bản thân và mọi người xung quanh. Khi thực hành theo hình thức thiền này sẽ giúp bạn phá vỡ những rào cản cảm xúc, tăng khả năng đồng cảm, từ đó cải thiện hiệu quả các mối quan hệ xã hội. Bạn sẽ thấy mình kiên nhẫn và thấu hiểu hơn với mọi người xung quanh.
Tăng cường hệ miễn dịch
Tình trạng tinh thần thường xuyên bị căng thẳng, stress có thể làm cho hệ miễn dịch bị suy yếu. Với khả năng giúp giảm căng thẳng hiệu quả, thiền định giúp hệ miễn dịch phục hồi, từ đó góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể một cách gián tiếp.
Hỗ trợ quản lý đau mãn tính
Đối với những người phải sống chung với các cơn đau mãn tính, thiền có thể là một công cụ hỗ trợ rất hiệu quả. Tuy không thể làm các cơn đau biến mất hoàn toàn, nhưng nó hướng sự tập trung của tâm trí vào hơi thở giúp bạn tạm thời quên đi cơn đau, từ đó giúp não học cách phản ứng nhẹ nhàng hơn với cảm giác đau.
Các loại thiền phổ biến hiện nay
Thiền được chia thành nhiều trường phái và phương pháp khác nhau. Dưới đây là một số loại thiền phổ biến, được ứng dụng nhiều nhất.
- Thiền chánh niệm (Mindfulness Meditation): Đây là phương pháp tập trung vào việc quan sát suy nghĩ, cảm xúc và cảm giác của cơ thể ở thời điểm hiện tại mà không phán xét. Bạn sẽ học được cách nhận biết mọi thứ đang diễn ra và để chúng trôi qua một cách tự nhiên.
- Thiền tập trung (Focused-Attention Meditation): Loại hình thiền này yêu cầu bạn tập trung sự chú ý vào một đối tượng duy nhất, chẳng hạn như hơi thở, một ngọn nến, hoặc một câu thần chú (mantra). Khi tâm trí bị sao nhãng bởi những dòng suy nghĩ mông lung, bạn sẽ nhẹ nhàng đưa nó trở lại đối tượng tập trung ban đầu.
- Thiền từ tâm (Metta hay Loving-Kindness Meditation): Mục đích của loại hình thiền từ tâm là để vun bồi lòng từ bi và yêu thương. Người thực hành sẽ hướng những suy nghĩ và cảm xúc tích cực đến bản thân, gia đình, bạn bè và cuối cùng là tất cả mọi người.
- Thiền siêu việt (Transcendental Meditation): Đây là một kỹ thuật thiền đơn giản, sử dụng một câu thần chú được cá nhân hóa và thực hành 20 phút mỗi lần, hai lần một ngày.
- Thiền tĩnh (Zazen): Một phương pháp cốt lõi trong Thiền tông Phật giáo, thường được thực hành trong tư thế ngồi nghiêm trang, tập trung vào việc quan sát hơi thở và tâm trí.
- Thiền động (Walking Meditation): Với loại hình thiền động, thay vì ngồi yên thì bạn sẽ thiền định ngay trong từng chuyển động của cơ thể như đi bộ hoặc làm. Mọi sự chú ý của bạn lúc này đều hướng đến cảm giác của bàn chân chạm đất, nhịp điệu của bước chân, sự di chuyển của cơ thể hoặc từng động tác làm việc.
- Thiền quán (Vipassana Meditation): Thiền quán là một trong những kỹ thuật thiền cổ xưa nhất của Ấn Độ, nó có ý nghĩa là nhìn sự vật như chúng thực sự là. Đây là quá trình tự thanh lọc bằng cách tự quan sát để nhận ra sự vô thường.
- Thiền chuông: Thiền chuông là hình thức thiền kết hợp với phương pháp trị liệu chuông xoay tây tạng để tâm trí được thư giãn, giảm tình trạng căng thẳng, stress. Ngoài ra, âm thanh và rung động của chuông xoay cũng tác động trực tiếp đến các luân xa trên cơ thể, khơi thông tắc nghẽn, giúp cơ thể khỏe mạnh, có sức sống hơn.
Thiền – những điều nên và không nên
Khi bắt đầu thực hành thiền định, có nhiều điều bạn cần phải hiểu rõ để việc thiền định có được hiệu quả tốt nhất. Dưới đây là một số điều bạn nên, và không nên khi bắt đầu thiền.
Những điều nên khi thiền
- Kiên trì: Hãy coi thiền như một thói quen và thực hành đều đặn mỗi ngày, dù chỉ 5 phút thì hiệu quả nhận được vẫn tốt hơn rất nhiều so với việc thiền 1 tiếng và chỉ thực hiện mỗi tuần 1 lần.
- Chọn một không gian yên tĩnh: Bạn nên tìm một góc yên tĩnh trong nhà để không bị làm phiền và giúp tâm trí tập trung tốt hơn.
- Hãy thả lỏng: Khi thiền, bạn nên thả lỏng toàn bộ cơ thể và tâm trí, tránh gồng mình hay căng thẳng để buổi thiền diễn ra thuận lợi, hiệu quả.
- Bắt đầu với thời gian ngắn: Khi mới bắt đầu, bạn chỉ nên thiền khoảng 3-5 phút tăng dần khi bạn đã cảm thấy quen thuộc. Tránh thiền quá lâu ngay từ đầu bởi điều này rất dễ khiến bạn cảm thấy chán nản và bỏ cuộc.
- Chấp nhận sự xao nhãng: Thỉnh thoảng bị mất tập trung trong lúc thiền là điều hoàn toàn bình thường. Mỗi khi nhận ra mình đang suy nghĩ lan man, hãy nhẹ nhàng đưa sự chú ý trở lại. Tránh bực tức với chính mình.
Những điều không nên khi thiền
Thiền là cả một quá trình rèn luyện lâu dài, do đó nếu bạn chưa cảm thấy các buổi thiền của mình có hiệu quả thì cũng đừng vội nản hay bỏ cuộc. Hãy học cách kiên nhẫn với bản thân, cho mình thời gian tập luyện để tiến bộ từ từ. Bạn cũng không nên biến việc thiền trở thành gánh nặng, hãy thực hiện bằng một tâm trí vui vẻ, thư giãn để cảm nhận được những thay đổi nhỏ nhất mà thiền mang lại.
Phương pháp cơ bản để thực hành thiền
Bạn đã sẵn sàng để bắt đầu? Dưới đây là các bước cơ bản nhất để bạn có thể tự mình trải nghiệm.
Bước 1: Bạn chọn một chỗ ngồi thoải mái, có thể ngồi trên đệm, ngồi trên ghế đều được, sao cho cơ thể bạn thoải mái nhất trong suốt buổi thiền. Khi ngồi, bạn giữ lưng thẳng, tay đặt nhẹ trên đùi một cách thoải mái nhất.
Bước 2: Sau khi chọn được tư thế ngồi thích hợp, bạn nhẹ nhàng nhắm hờ mắt lại, hướng mọi sự chú ý vào từng làn hơi thở ra vào. Cảm nhận không khí đi qua khoang mũi và lấp đầy lồng ngực. Sau đó cảm nhận hơi thở đi qua khoang mũi ra ngoài, lồng ngực từ từ xẹp xuống. Trong quá trình thiền, nếu tâm trí lang thang, hãy nhận biết điều đó và nhẹ nhàng quay trở lại với hơi thở.
Bước 3: Nếu việc tập trung vào hơi thở khó quá, bạn có thể thử chọn một từ hoặc một cụm từ đơn giản (ví dụ: “bình yên”, “thư giãn”) và lặp đi lặp lại trong tâm trí hoặc mở hờ mắt và nhìn chăm chú vào một điểm cố định trước mặt, ví dụ như một ngọn nến hoặc một bức tranh.
Những lưu ý khi bắt đầu thiền
Để hành trình thiền định của bạn được thuận lợi, hãy ghi nhớ một vài điều quan trọng sau:
Hãy bắt đầu ngay khi tâm trí nghĩ đến, không nên trì hoãn đợi có không gian yên tĩnh, thời gian phù hợp. Với thiền, bạn có thể thực hiện ở bất kỳ đâu, ở bất kỳ trạng thái nào. Ví dụ như thiền ở văn phòng làm việc, thiền trong lúc đi bộ, thiền khi làm việc nhà,…
Chỉ nên bắt đầu với 5 – 10 phút rồi tăng dần. Không nên đặt ra mục tiêu quá lớn ngay khi mới bắt đầu, khi không đạt được mục tiêu sẽ dễ làm bạn bị nản lòng, bỏ cuộc.
Kết luận
Mong rằng những chia sẻ chi tiết trên đây của Shan Healing đã giúp bạn hiểu rõ thiền là gì, những lợi ích thiền mang lại cho sức khỏe, các loại hình thiền phổ biến hiện nay và những lưu ý khi thực hành thiền định.
